Srbija na današnji dan: 5. septembar

Toma Vučić Perišić : : Jovan Ristić :: Srpska crtačka i slikarska škola :: Jevrem Grujić :: Prvi kongres srpskih lekara i prirodnjaka : :Vladan Radovanović :: Neutralnost Jugoslavije  :: Nikola Kojo :: Zaida Krimšamhalov

5. spetembar kroz istoriju

1842. - “Narodni predvoditelj” Toma Vučić Perišić stigao je pre u Kragujevac i 4. septembra na Metinom brdu razbio kneževu vojsku .

Toma Vučić Perišić (Barič, 1787/1788 — Beograd, 1859) učesnik  Prvog i Drugog srpskog ustanka, vojvoda, političar i pristalica politike Kneza Miloša za vreme Đakove 1825. i Miletine bune 1835. godine, a potom žestoki protivnik iste i ustavobranitelj. 

Ustav iz 1838. godine, kao i izvesni zakoni doneti tada, prouzrokovali su nemire u Kneževini. 

Ustavobraniteljska opozicija je u prvoj polovini 1839. godine toliko ojačala da je knez Miloš potražio rešenje radi njenog kršenja u podizanju tzv. Jovanove bune. Loše pripremljenu i još gore vođenu, ustavobranitelji su uspeli lako da je uguše, a njihov predvodnik Toma Vučić-Perišić je u Kragujevcu sakupio predstavnike 12 okruga (među njima i užičkog) i izvršio “izbor” narodnih poslanika za predstojeću skupštinu. 

Ustavobraniteljski prvaci su iskoristili ovakvu skupštinu da izvrše pritisak na kneza i primoraju ga da podnese ostavku 13. juna 1839. godine. Potom je na jednoj proširenoj sednici Sovjeta izabrano Prvo namesništvo (Avram Petronijević, Jevrem Obrenović, Toma Vučić-PerišIć) da umesto teško bolesnog kneza Milana Obrenovića II upravlja Kneževinom Srbijom. 

Dva dana posle abdikacije knez Miloš je sa malđim sinom Mihailom napustio Srbiju i nastanio se na svom imanju u Hereštu u Vlaškoj. 

 Kneževina je ostala bez vladaoca kada je 8. jula umro knez Milan, pa je namesništvo nastavilo da upravlja zemljom sve do dolaska kneza Mihaila u Srbiju u martu 1840. godine

Više: Knez Miloš i njegovi savetnici i činovnici: Jedna politička i državotvorna generacija, Toma Vučić Perišić Wikipedia, Od Drugog ustanka do Vučićeve bune (1815-1842); dr Radoš Ljušić

1899. - Umro je srpski državnik i istoričar Jovan Ristić, vođa srpske Liberalne stranke, jedan od najznačajnijih srpskih diplomata 19. veka, član Društva srpske slovesnosti i potom Srpske kraljevske akademije; dvaput je bio regent i četiri puta premijer Srbije. Posle okončanja studija u Francuskoj i na nemačkom univerzitetu u Hajdelbergu, vratio se u otadžbinu i ubrzo je postavljen za šefa srpskog poslanstva u Istanbulu.

Tokom boravka u Otomanskom carstvu od 1861. do 1867, uspešno je okončao duge pregovore o opozivanju turskih garnizona iz srbijanskih gradova. Potom je postao ministar inostranih poslova kneževine Srbije, a u razdoblju od 1867. do 1888. bio je, s prekidima, premijer kneževine i kraljevine Srbije. 

Namesnik maloletnog kneza Milana Obrenovića postao je 1868, a od 1889. i maloletnog kralja Aleksandra Obrenovića. Kao regent kneza Milana, najviše je doprineo donošenju novog ustava 1869, a 1878. uspešno je zastupao Srbiju na Berlinskom kongresu. Odbio je 1881. da potpiše trgovinski sporazum sa Austrougarskom, smatrajući da će takav dokument Srbiju učiniti ekonomski previše zavisnom od Dvojne monarhije, zbog čega je podneo ostavku na položaj šefa vlade.

Po povratku na vlast 1887. i kasnije, kao regent kralja Aleksandra, nastojao je da Srbija oslonac nađe u Rusiji, a u unutrašnjoj politici pokušao je da suzbije uticaj radikala, ali je položaj regenta napustio 1893, kad je kralj Aleksandar uz podršku radikala izvršio državni udar i zaveo apsolutistički režim. 

Dela: “Spoljašnji odnošaji Srbije 1848-1872″, “Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobođenje i nezavisnost 1875-1878″.

Izvor: Krstarica

1895. - U Beogradu počela sa radom Srpska crtačka i slikarska škola. Slikar Kiril Kutlik je osnivač srpske crtačko-slikarske škole. 

Događaj na Čukur česmi, Kiril Kutlik  

"Značaj Kirila Kutlika (1869 – 1900) i njegove Crtačke i slikarske škole nije samo u tome što je pokrenuo umetničku školu, pošto je i ranije bilo sličnih pokušaja. Za razliku od drugih, on je njenom osnivanju pristupio sa dosta veštine, predanosti, znanja čime je uspeo da utemelji ustanovu sa dalekosežnim posledicama. Edukacija umetnika nastavila se i posle njegove smrti, da bi na posletku, u prvoj polovini XX veka, osnivanjem Akademije, prerasla u sistem modernog likovnog i  primenjenog obrazovanja, poput onih koji postoje u Evropi.

Pored zasluga što je uspostavio jedan vid likovne pedagogije u Srbiji, sam skup slikara koji su pohađali njegovu školu ( Nedežda Petrović, Milan Milovanović, Kosta Miličević, Borivoje Stevanović, Dragomir Glišić, Đorđe Mihailović) govori o tome koliko je trud Kirila Kutlika vredan pomena. Ovi umetnici na najbolji način pravdaju njegovo zalaganje koje je vodila vera u dobrobit kulturnog preporoda srpskog društva."

Zdravko Vučinić, istoričar umetnosti

Izvor: arte.rs, Izložba pod nazivom „Kiril Kutlik – Srpska crtačka i slikarska škola”

1895. - Umro Jevrem Grujić, političar, ministar pravde i unutrašnjih poslova Srbije (Darosava, 1826 - Beograd, 05. 09. 1899).

Smatran je  intelektualnim vođom Liberala. Od 1854. do 1859. radio je kao državni činovnik. Kao sekretar Svetoandrejske skupštine igrao je značajnu ulogu u smeni kneza Aleksandra Karađorđevića knezom Milošem Obrenovićem. Tada je, zahvaljujući njemu, izglasan i Prvi zakon o narodnoj skupštini. 

Politički uticaj Grujića je kasnije opao pošto je Jovan Ristić preuzeo vođstvo liberalne grupacije.

Njegova kuća u Svetogorskoj 17 u Beogradu je pod zaštitom države kao spomenik kulture. Kuća je iz 1896. godine i delo je arhitekte Milana Kapetanovića (1859 — 1934).

1904. - Održan Prvi kongres srpskih lekara i prirodnjaka. 

Prvi kongres srpskih lekara i prirodnjaka održan je 4-7.09.1904. godine pod pokroviteljstvom Njegovog Kraljevskog Visočanstva Petra I Karađorđevića, Kralja Srbije. 

Pacijenti i osoblje Srpske vojne bolnice u Nišu oko 1897

Na njemu je ustanovljena Medalja sa likom profesora Pančića, kao najlepši simbol druženja lekara i prirodnjaka, a poštujući učenje Paracelzusa, alhemičara i lekara, pisca medicinskih i okultnih dela, tvorca medicinske hemije, koji je tvrdio: "... ne samo lečiti, već lečiti i istraživati"! 

Krajem devetnaestog veka, u Srbiji je već radilo oko dve stotine lekara i kada je, 1904. godine, održan prvi kongres srpskih lekara i prirodnjaka, Jovan Danić bio je predsednik organizacionog odbora.

1932. - Rođen Vladan Radovanović, kompozitor, multimedijalni umetnik, osnivač i rukovodilac Elektronskog studija Radio Beograda (Beograd, 05. 09. 1932)

1939. – Jugoslavija je na početku Drugog svjetskog rata proglasila neutralnost i najavila da će raditi na “unapređenju odnosa sa susjednim zemljama”, što se odnosilo na nacističku Njemačku i fašističku Italiju. Vlada je ubrzo s namjesnikom knezom Pavlom Karađorđevićem pripremila pristupanje zemlje Trojnom paktu Njemačke, Italije i Japana.

1969. - Rođen je Nikola Kojo, srpski glumac. Ime Nikola je dobio po pradedi, koji je bio protojerej u Mostaru. Kojo je na filmu debitovao sa nepunih 13 godina, ulogom dečaka Ivana u filmu Rad na određeno vreme.

Tokom 1980-ih, odigrao je zapažene uloge u filmu "Igmanski marš" (1983), TV seriji "Sivi dom" (1984), i jednu od glavnih uloga u tri nastavka ("Šta se zgodi kad se ljubav rodi" - 1984, "Žikina dinastija" - 1985, "Druga Žikina dinastija" - 1986) veoma popularnog filmskog serijala "Lude godine", što ga je profilisalo u jednog od najpoznatijih glumaca mlađe generacije u tadašnjoj Jugoslaviji.
Glumio je u mnogim doma'im filmovima i serijama:  "Mi nismo anđeli“, "I vkova slava", "Crni Gruja i kamen mudrosti", "Vratiće se rode", "Smrt čoveka na Balkanu" ...

Više: Kratka biografija, Lista gumačkih ostavrenja

2008. - Umrla Zaida Krimšamhalov, pozorišna glumica, prvakinja Drame Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu (Kragujevac, 1936 - Novi Sad, 05. 09. 2008)